Kort, bondig en toch altijd méér dan wat ‘popcorn voor de geest’. Dat is het opzet van In Beeld Gebracht. In dit format wordt telkens aan een andere opleider of supervisor van de Belgische Vereniging voor Relatie – en Gezinstherapie en Systeemcounseling gevraagd om een beeldfragment te kiezen. De antwoorden op een korte reeks terugkerende vragen geven samen met het fragment vorm aan reflecties die boeien, prikkelen of ontroeren.

In deze 17e aflevering is het de beurt aan Ine Jespers. Ze is als kinder- en jeugdpsychiater en systeemtherapeut verbonden aan het Universitair Ziekenhuis te Gent en werkzaam binnen de deelwerking voor jonge kinderen (0-6 jaar). Ze is ook opleider bij de postgraduaatopleiding partnerrelatie-, gezins- en systeempsychotherapie van de Universiteit Gent.

Ze kiest als fragment voor ‘Ship in the Sand’, een video van de band Marble Sounds.

Wat is de context van het fragment?

Marble Sounds is een Belgische band die in 2010 een eerste plaat uitbracht. Hun liedjes kenmerken zich vaak door een zekere melancholie. In het nummer ‘Ship in the Sand’ wordt deze melancholie gecombineerd met een uitgepuurde tekst en mooi beeldmateriaal. Samen vormt dat een sterk en levendig verhaal over een kind dat opgroeit met een ouder met een psychische kwetsbaarheid.

Wat maakt dat je dit gekozen hebt?

Ik gebruik dit nummer regelmatig tijdens opleidingsdagen. Telkens weer kan de kracht van de combinatie van de woorden, de muziek en de beelden in dit nummer me raken. Kunst in al zijn vormen – literatuur, film, fotografie, muziek, dans, theater, beeldende kunst – kan me doen ‘ervaren’: het prikkelt de zintuigen waardoor ik een breed pallet van emoties kan gewaar worden.

Dat kan gaan van van ontroering, blijdschap, vertedering tot kwaadheid, schaamte, angst en afschuw. Kunst daagt uit om je blik te verruimen, te denken voorbij je eigen horizonten. Het confronteert je met andere perspectieven, andere keuzes en daardoor ook met je eigen zijn. Kunst kan ontregelen in het ‘anders’ zijn, troosten in schoonheid en houvast bieden in herkenning.

Over artsen wordt gezegd dat ze de ‘geneeskunde’ beoefenen. In de integratie van de arts en de systeemtherapeut die ik ben, spreek ik zelf liever over ‘geneeskunst’: in de ontmoeting met wie bij me komt aankloppen, breng ik niet zomaar mijn ‘kunde’ in. In de uitwisseling met de ander worden ervaringen gedeeld, zintuigen geprikkeld, perspectieven afgetoetst. Zo ontstaat er telkens weer een uniek verhaal met eigen haken en ogen, missers en successen.

Therapie als een ervaringsgericht en kunstzinnig co-creatief proces leidt tot een verhaal met een boodschap, beeld en klank. Zoals in het nummer in dit fragment.

Hoe is dit fragment verbonden aan systeemtheorie of de systeemtherapie?

De videoclip van dit nummer brengt een kwetsbaar thema als ‘opgroeien met een ouder met psychische moeilijkheden’ of, vanuit een ander perspectief, ‘opvoeden als ouder met een psychische kwetsbaarheid’ in beeld. Het illustreert de dilemma’s van het kind: hoe kan ik gepast zorgzaam zijn voor mezelf en anderen? Hoe ben ik loyaal aan mijn ouder, maar ook aan mezelf?

Het toont vaardigheden van het kind, evenals (onvervulde) verlangens. Dit alles wordt in beeld gebracht zonder het respect voor de ouder te verliezen. De wens van de ouder om goed voor het kind te zorgen is eveneens duidelijk voelbaar, al laat het zich niet altijd zien in gepast gedrag.

Het is niet moeilijk om in deze videoclip te zien dat het kind ook zorg tekort komt of dat er niet altijd passende verwachtingen van het kind gevraagd worden. De inzet van het kind is zichtbaar, het onvermogen van de ouder ook. De balans van ‘geven en ontvangen’ tussen beiden is ontwricht.

Het principe van de meerzijdige partijdigheid daagt ons als systeemtherapeuten uit om ook in deze situatie te kijken naar de verdienste van de ouder, naar wat het kind ontvangt. Willen we als systeemtherapeut de kans krijgen om voor dit kind van betekenis te zijn, zullen we ook van betekenis moeten zijn voor de ouder die waakt over het contact met het kind.

En willen we het ouderschap samen dragen met de ouder, dan worden we uitgedaagd om de ouder in de ‘goede stukken’ van het ouderschap te erkennen en het gesprek over de tekorten met mildheid aan te gaan. Meerzijdige partijdigheid, het opzoeken van betrouwbaarheid en opgebouwde verdiensten kunnen ons hierbij helpen.

Hoe inspireert het je in je praktijk als opleider of als therapeut?

In de gelaagdheid van beeld, muziek en tekst komen een veelheid aan stemmen en perspectieven aan bod. Tijdens supervisiemomenten in groep hou ik ervan om de polyfonie van stemmen in de innerlijke dialoog in de groep te laten weerklinken. Mijn eigen innerlijke dialoog laat ik graag voeden door wat kunst me aanreikt: het zinnenprikkelende, de andere perspectieven, de confrontaties met mijn eigen referentiekaders.

De polyfonie die dat teweeg brengt draag ik graag mee in mijn schatkist als therapeut. In mijn innerlijke dialoog duiken soms personages uit series of boeken op, of denk ik plots aan een bepaald beeld of stukje tekst. Het helpt me zowel om mijn blik te verruimen, als keuzes te maken in mijn interventies.

Ook in een therapeutische sessie heb ik het soms met patiënten, ouders en gezinnen over kunst. Ik vind het een fijne manier om iets te weten te komen over hun interesses en iets over de mijne te delen. Ik suggereer wel eens een film of serie, een boek of een bepaalde songtekst. Kunst kan helpen om uitdrukking te geven aan wat iemand nog niet begreep of zelf onder woorden kon brengen. Wanneer iemand ingaat op de suggestie en we het er later over hebben, heb ik altijd de indruk dat het gesprek ‘makkelijker’ verloopt: het samen praten over iets wat we beide gezien of beluisterd hebben, de ervaringen en betekenissen.

Hierover uitwisselen kan zo een waardevolle bijdrage leveren aan het ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal. Het werkt verbindend tussen therapeut en patiënten, maar ook tussen de leden van een gezinssysteem. Beelden of stukjes songtekst worden metaforen en personages worden soms mee in de gesprekken aanwezig gesteld. Op een heel bijzondere manier kunnen deze personages, beelden en quotes hulpbronnen worden voor wanneer het even lastig is.

Creativiteit nodigt tot slot ook uit tot speelsheid en humor. Het brengt zuurstof binnen in de ruimte en helpt om niet te vergeten dat er ook kracht en vaardigheden aanwezig zijn. Als ik met een cliëntsysteem in een impasse terecht ben gekomen, vraag ik me af wat ik hen als creatief materiaal of oefening zou kunnen aanreiken om dingen in beweging te zetten. Ik geef hen tussen twee sessies een fragment om rond na te denken of laat hen foto’s maken over wat er speelt.

En dat brengt op een andere manier de informatie die in het gezin aanwezig is tot leven. Of zoals Alain de Botton het omschreef: ‘Art as a form of therapy, providing powerful solutions to many of life’s problems and help us lead more fulfilled lives.’

Wie wil je graag dat het volgende fragment kiest? 

Ik ben nieuwsgierig naar wat Bart Heirbaut kan inspireren.