Kort, bondig en toch altijd méér dan wat ‘popcorn voor de geest’. Dat is het opzet van In Beeld Gebracht. In dit format wordt telkens aan een andere opleider of supervisor van de Belgische Vereniging voor Relatie – en Gezinstherapie en Systeemcounseling gevraagd om een beeldfragment te kiezen. De antwoorden op een korte reeks terugkerende vragen geven samen met het fragment vorm aan reflecties die boeien, prikkelen of ontroeren.

In deze dertiende aflevering is het de beurt aan Christel Cornelis, maatschappelijk assistent en contextueel psychotherapeut. Zij is erkend supervisor bij de BVRGS en werkt zowel bij een Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg als in groepspraktijk Jaspis.

Ze kiest als fragment voor de eerste vijf minuten uit de filmdocumentaire ‘A Family Affair’ van filmmaker Tom Fassaert uit 2015. De documentaire brengt op een kwetsbare manier zijn zoektocht in beeld naar antwoorden over zijn pijnlijke familiegeschiedenis en dit over vier generaties heen.

Wat is de context van het fragment?

“Mammie hoort u mij? Ik wil zo graag met u praten”, zijn de eerste woorden die je hoort in de documentaire. Die worden uitgesproken door Rob, een volwassen man, de zoon van Marianne Hertz en de vader van Tom (die de documentaire maakt). Marianne Hertz was een geroemd fotomodel in de jaren ’50. ‘Mannequin én ideale moeder’, kopt een artikel over haar.

Marianne laat haar twee zonen op kleuterleeftijd achter in een kindertehuis, om carrière te maken als model. Daar komt ze hen twee jaar later even plots weer oppikken. Die twee jaar lijken haar echter emotioneel losgemaakt te hebben van haar kinderen, en de ervaring heeft ook de twee jongens zichtbaar beschadigd. Vervolgens vlucht Marianne naar Zuid Afrika, waar ze tot het einde van haar leven leeft, ver weg en verwijderd van haar familie.

“Mammie, ik wil zo graag met u praten”. In deze woorden woont een groot verlangen. Een verlangen naar verbinding, maar ook “ik wil zo graag begrijpen”. Dat is wat kleinzoon Tom doet in deze documentaire. Hij gaat op zoek naar een antwoord op de vraag: ‘Wat bezielt een moeder om haar kinderen in de steek te laten?’

Aanvankelijk wil hij de waarheid. Maar zijn mysterieuze grootmoeder maakt hem al snel op haar eigen manier duidelijk: “Er bestaat geen waarheid. De waarheid is persoonlijk.” Marianne vroeg haar kleinzoon expliciet om alleen naar Zuid Afrika te reizen. Zodra hij loskomt van de grote waarheidsvraag en wanneer hij de tijd neemt om zijn grootmoeder beter te leren kennen, komt hij tot begrijpen. Tom maakt zo een aangrijpend portret van zijn grootmoeder tijdens het laatste jaar van haar leven.

Wat maakt dat je dit gekozen hebt?

Familieverhalen prikkelen me omdat ‘toen en daar’ onlosmakelijk verbonden is met ‘nu en hier’. Verstoringen en schade opgelopen in het verleden, werken door in het heden. Het kennen en begrijpen van die verhalen en het besef van de veelheid aan verhalen, stemmen tot een zekere mildheid. Daar slaagt deze filmmaker wonderwel in en daarmee verschuift naar mijn gevoel ook de focus in het verhaal.

Je komt als kijker los van je initiële oordeel en het denken in termen van pathologie. Ook de niet vertelde verhalen, die slechts zijdelings aangeraakt worden, kleuren het verhaal en voegen zo nieuwe nuance toe.

Hoe is dit fragment verbonden aan systeemtheorie of de systeemtherapie?

Het fragment en de hele documentaire is volgens mij een schoolvoorbeeld van de contextuele theorie van Nagy. De film gaat over de schade die on-vereffende roulerende rekeningen aanrichten over de generaties heen. Over hoe loyaliteiten trekken en schuren maar ook voeden, of we dat nu willen of niet.

In onze basis willen we allemaal gezien worden en het recht verdienen te bestaan, geworteld in een groter geheel. En soms gaat dit verlangen om gezien te worden, ten koste van de toekomstige generatie.

De film toont de verwijdering die tussen mensen ontstaat wanneer er gezwegen wordt, wanneer er enkel aan de oppervlakte geleefd wordt. Maar eveneens toont hij de helende kracht van het vertellen van de verhalen die moeten verteld worden.

Rob, de zoon van Marianne – die wellicht niet voor niets psycholoog werd – zegt op een bepaald moment: “het kind dat je was, is de vader van wie je nu bent… wat een rare paradox”. We zien zo in Rob een vader die niet te beroerd is om zijn eigen worsteling te tonen in de relatie met zijn moeder en de impact daarvan op zijn eigen huwelijk.

Wellicht draagt net zijn openheid en mildheid – ten aanzien van zichzelf en zijn pijn – bij tot de warme relatie die hij heeft opgebouwd met zijn eigen zoon. Oude patronen worden op die manier doorbroken.

Het geschenk dat zijn zoon Tom op zijn beurt geeft, aan zijn vader, zijn grootmoeder en bij uitbreiding aan zichzelf – door het maken van deze documentaire – is van een ontroerende schoonheid.

Hoe inspireert het je in je praktijk als opleider of als therapeut?

Deze film stemt me nederig en nieuwsgierig ten aanzien van de verhalen die ik in de praktijk beluister. Zowel deze verteld door hen die ze me komen vertellen, als deze die (nog) niet verteld zijn en die in de beslotenheid van de therapie vorm kunnen krijgen in een veelheid aan betekenissen.

De film toont me ook opnieuw hoe dé waarheid niet bestaat wanneer het over zaken van de ziel gaat en over relaties tussen ouders en kinderen. Dat is iets waar ik heel wat ouders en kinderen zie mee worstelen wanneer ze zich aanmelden, zeker wanneer ze verwikkeld zijn in een hoogconflict-scheiding of wanneer er sprake is van een contactbreuk.

De documentaire nodigt me opnieuw uit in het geduldig toewerken naar ‘de zalf’ of de zachtheid die nodig is om oude kwetsuren te belichten, lucht te geven en te verzorgen zodat ze kunnen helen. Lagen boosheid die overgaan in lagen verdriet en dit laten bestaan. Met het oog op het nu en de toekomstige generaties.

Eigenlijk voel ik door deze film hoe graag ik doe wat ik doe en hoe zeer mijn werk als contextueel psychotherapeut in lijn ligt me wie ik ben en waar ik voor sta. En misschien is dat nog het meest inspirerende aan de film. Want om ons vak te doen moet je met ‘goesting’ naar mensen en hun verhalen kunnen luisteren.

Wie wil je graag dat het volgende fragment kiest? 

Barbara Lavrysen.

_____

De volledige film kan je bekijken via volgende link: https://www.2doc.nl/documentaires/2016/11/a-family-affair.html.