Kort, bondig en toch altijd méér dan wat ‘popcorn voor de geest’. Dat is het opzet van In Beeld Gebracht. In dit format wordt telkens aan een andere opleider of supervisor van de Belgische Vereniging voor Relatie – en Gezinstherapie en Systeemcounseling gevraagd om een beeldfragment te kiezen. De antwoorden op een korte reeks terugkerende vragen geven samen met het fragment vorm aan reflecties die boeien, prikkelen of ontroeren.

In deze 17e aflevering kiest Lies Depestele een fragment uit de film The Broken Circle Breakdown. Ze is klinisch orthopedagoog en systeemtherapeut en werkzaam op de afdeling Eetherstel van de Alexianen Zorggroep Tienen. Ze is ook opleider bij de postgraduaatopleiding partnerrelatie-, gezins- en systeempsychotherapie van de Universiteit Gent.

Wat is de context van het fragment? 

The Broken Circle Breakdown (2012) is een Belgische film over het verhaal van Didier, een banjospeler in een bluegrass-band en Elise, een tattoo-artieste. Ze krijgen samen een dochtertje Maybelle. Wanneer hun dochtertje ernstig ziek wordt en later ook sterft, treft hen dat in de kern van hun relatie. Ze gaan er op een heel verschillende manier mee om en vinden elkaar niet meer. Didier en Elise spelen samen ook in een band. De bluegrass soundtrack zorgt voor een beklijvende en verbindende sfeer doorheen de hele film.

Wat maakt dat je dit gekozen hebt? 

In het fragment dat ik gekozen heb zie je hoe Didier en Elise elkaar voor het eerst ontmoeten in de tattoo shop waar Elise werkt. In de heftigheid van de film is dit een licht en verbindend moment. Het is liefde op het eerste gezicht: het begin van hun relatie uit zich vooral in nieuwsgierigheid en aantrekkingskracht. Elise vertelt over de vele tattoos op haar lichaam en over hoe deze tattoos telkens iets vertellen over de personen die in haar leven zijn. Er ontstaat een dialoog rond de vraag: “Wat is de moeite waard om op uw lijf te zetten dat er nooit meer af gaat?”

Dit fragment zou het begin kunnen zijn van een klassieke film maar is het niet. En dat is de reden dat ik voor dit fragment gekozen heb: de film vertelt het verhaal van Elise en Didier door sprongen te maken tussen het heden en het verleden. Je wordt dus meegenomen naar de pijn van de ziekte en het verlies van het meest dierbare in hun leven en deze fragmenten wisselen zich af met het ontstaan van hun relatie. Het is pas halfweg de film dat deze scene in de tattoo shop zich afspeelt. De sfeer in de film wordt gezet door de muziek, die als een constante verbindende factor aanwezig blijft.

Hoe is dit fragment voor jou verbonden aan de systeemtheorie of de systeemtherapie?  

In de film is de eerste ontmoeting van de kijker met Didier en Elise er één in crisis: hun dochtertje is ernstig ziek. In hoe het koppel hiermee omgaat lijkt er tussen hen een steeds grotere afstand te komen. Ook in gezinstherapie ontmoet je een gezin meestal in een crisis. Zelf werk ik met jongeren die in de knoei zijn geraakt met eten, vaak zelfs gestopt met eten, en die daardoor in opname moeten. Wanneer ik het gezin voor het eerst ontmoet is er dat gestold moment van lijden. Er liggen zoveel existentiële vragen op tafel. Wat is er fout gegaan? Waar zijn we elkaar kwijt geraakt?

Als gezinstherapeut sta je dan voor de opdracht om dichtbij de pijn te blijven, bij de emoties, op een manier dat deze gevoeld worden en toch draaglijk zijn. Met de hoop op een kier: misschien is er verandering mogelijk? Gaandeweg nodig je het gezin uit te vertellen wat er is gebeurd. Hoe zijn ze hier gekomen? Welke ontmoetingen waren er onderweg? Wie zijn de belangrijke spelers in hun leven? En welke waarden streven ze na? Wat geeft houvast in de confrontatie met ziekte en wat biedt hoop naar de toekomst?

Dit doe je op het ritme van verschillende gezinsleden en dat ritme is meestal verschillend. Wat voor het ene gezinslid het verhaal is dat nu verteld moet worden is net te pijnlijk voor het andere. Net zoals in de film wissel je dus met elkaar af in het in- en uitzoomen op de tijdslijn. Intussen check je: is iedereen nog mee in dit verhaal? Kan dit stukje al verteld worden? Wat is nu voor jullie belangrijk genoeg om te bespreken?

En in dit alles is er ‘de muziek’. Door het soort vragen die je stelt, de stiltes die je laat of de toon in je stem breng je sfeer in de kamer. Is er ruimte voor kwetsbaarheid? Kan er geluisterd worden? Is er tijd om te zoeken naar woorden die kloppen, een vraag die gesteld moet worden? Zijn er zakdoeken om te troosten? Is er een glas water als er iets moet doorgeslikt worden?

Hoe inspireert het je in je praktijk als opleider of als therapeut? 

De film is intens. Bij het herbekijken voel ik de neiging om af en toe weg te kijken van het lijden. Deze tendens voel ik vaak bij jonge gezinstherapeuten in opleiding, die aarzelend en terughoudend zijn bij diepe pijn en onvermijdelijk lijden. Als gezinstherapeut dien je dus niet enkel over een flinke dosis empathie en voelsprieten te beschikken, maar ook over de stevigheid om vervolgens heftige emoties te verdragen. Het wordt nog moeilijker als het lijden afstand en verschil mee zich meebrengt. Bijgevolg kan de neiging ontstaan om het verschil te willen wegredeneren. De vaardigheid van de gezinstherapeut zal er dus in bestaan om datgene dat net niet gedeeld kan worden toch te laten bestaan.

In de film sluit Elise zich steeds meer af. Op een zeker moment verwijdert ze zelfs alle spullen van haar gestorven dochter. Ze wil de verbinding verbreken en geleidelijk aan verliest ze ook de verbinding met zichzelf. Ze gaat weg bij Didier en verandert haar naam. Verderop in de film mondt dit uit in een ruzie tussen Elise en Didier waarbij Elise het uitschreeuwt “dat ze het altijd al geweten heeft, dat ge u niet moogt hechten want het leven gunt u dat niet, het pakt u alles af!”

Het maakt duidelijk hoe de tragiek rond haar dochtertje Elises oorspronkelijke onveilige ‘script’ op losse schroeven heeft gezet en hoe het verlies haar vervolgens ontwricht. Ik ben hier nieuwsgierig naar het intergenerationele verhaal en vraag me af wat het voor hen had kunnen betekenen om dit verhaal te vertellen in de context van een therapie. Als opleider wil ik therapeuten in opleiding aanmoedigen om in die complexiteit te duiken, het lijden te durven aangaan en bloot te leggen welke werkelijkheid op losse schroeven wordt gezet.

Wie wil je graag dat het volgende fragment kiest? 

Ine Jespers.