Hoe tot stilstand komen of blijven, wanneer het leven je indringend en volledig in beweging houdt?
Hoe in beweging blijven of komen, wanneer het leven je indringend en volledig stilzet?

Twee posities waar het leven me de laatste jaren intens mee geconfronteerd heeft en waarin ik stevig uitgedaagd ben geworden om er iets mee te doen.

Recent werd ik getipt over het boek The wounded storyteller van Arthur W. Frank en ik merkte dat de titel me meteen aansprak. Ik ben dus beginnen lezen…

In the wounded storyteller zegt Arthur W. Frank dat het ontstellend is hoeveel mensen in hun leven geconfronteerd worden met pijn, ziekte of fysieke letsels allerhande. Allen komen daardoor ook in scherp contact met lichamelijkheid, kwetsbaarheid, controleverlies, …

Hij omschrijft hoe mensen doorheen die ervaringen vaak op diverse en niet altijd bedoelde wijzen monddood gemaakt worden in hun verhaal. Ze verliezen hun stem, de ruimte en voeling met het eigen lichaam en vele uniek persoonlijke ervaringen. Ze verliezen zo ook de ruimte tot delen met anderen en kansen op erkennende reacties.
Het modernistische medische kader dat we medisch technisch absoluut dankbaar moeten zijn, voegt hier op emotioneel-relationeel vlak sterk aan toe.

En ondanks alles zoekt elkeen, op zijn manier naar manieren om wat hen overkomt een plaats te geven, om een nieuwe verhouding te vinden tot lichaam, de wereld en ook tot anderen. Elkeen zoekt naar vormen van zingeving en dit op hele diverse manieren.

Hij werkt het fenomeen van de wounded storyteller uit, plaatst het in een postmodern kader en voegt er een expliciet ethische component aan toe. De wounded storyteller is iemand die verhaalt over zijn/haar ervaringen van gekwetstheid, pijn, angst. Maar meer nog iemand die verhaalt vanuit die ervaringen en daarmee anderen raakt en inspireert in de eigen zoektocht naar zingeving en omgangswijzen met ziekte, pijn of leed.

Het beeld van de wounded storyteller is voor hem helpend om te kunnen spreken over een ethische verantwoordelijkheid die mensen volgens hem hebben om ook sociaal iets te doen met indringende pijn of ziekte-ervaringen.

Je kan ervoor opteren ze te beschouwen als iets hoogst persoonlijks, iets puur individueels waar anderen geen zaken mee hebben noch hoeven te hebben. Of je kan je ervaringen inzetten in een ruimere dialoog van ‘wounded storytellers’. Ervaringen die je deelt niet puur voor eigen verwerking, noch vanuit een soort claim van uniciteit of nieuwheid van je verhaal. Doch om het als een van de vele getuigenissen tot inspiratie te laten zijn voor anderen die worstelen of zoeken hoe ze hun weg kunnen vinden in hun ervaringen van ziekte, pijn en angst. Elk verhaal groeit en wordt gevoed vanuit andere verhalen en kan zo ook tot voeding kan zijn voor nieuwe verhalen van nieuwe wounded storytellers.

De auteur getuigt hoe ook in zijn leven dergelijke verhalen nodig waren om verder te komen, doorheen ‘ziekte’, alsook hoe het zelf doorvertellen nodig was. Hij beschrijft dan als hulpverlener/zorgverstrekker dat je op diverse manieren kan luisteren naar de verhalen van wounded storytellers. De meest gebruikelijke en gekende is het luisteren naar WAT er verteld wordt in: welke ziekte, welke pijn, welke behandelingen, welke angsten, … Hij schrijft dat dit spoor van luisteren weliswaar belangrijk doch tegelijk ook erg beperkt is. Het verbindt mensen slechts in beperkte zin.

Er is een ander spoor dat tijdens het ‘verhalen’ ook hoorbaar is en dat op een heel ander niveau verbindend werkt tussen mensen. Dat is het luisteren naar het ervaringsgebeuren achter al die feiten: hoe de verteller is geraakt doorheen dit alles, hoe die zich weerbaar heeft opgesteld, hoe die hanteringswijzen ontwikkelde om het vele te kunnen ‘dragen’/ ‘verdragen’, … En hoe die via het ‘verhalen’ ook blijft zoeken naar zingeving en betekenisgeving blijft opbouwen.

En in dat vertellen, kan elke commentaar van een luisteraar een toevoeging worden, een inspiratie voor een verdere en blijvende opbouw van het eigen verhaal. In die dialoog, die opbouw van een stuk gemeenschap ziet hij een ethische verantwoordelijkheid liggen van elkeen die ‘wounded’ is geraakt op een of andere wijze.

In de nasleep van een auto ongeval dat me gedurende een paar jaar in een heel ander leven heeft gegooid, merkte ik dat deze ingang me sterk inspireerde. Je stem terugvinden, verhaal maken en hoe dan, verhaal delen en met wie dan, wat delen en wat niet delen, hoe delen en hoe liever niet, … allen thema’s waarmee je geconfronteerd vanuit ervaringen van ziekte, letsel, pijn.

Het belang van het sociale spreken over en vanuit pijnervaringen is voor mij heel helder. Het is noodzakelijk wil je zelf vooruit komen in je ervaringen, in je gedachten, in je zingeving. Tegelijk zijn ook de vele moeilijkheden, obstakels en complexiteiten die in dit boek beschreven worden ook erg voelbaar geweest: Hoe hou je je eigen stem bij in een medische technische wereld die je makkelijk wegleidt van de eigen ervaringen, gevoelens, gedachten? Hoe verdraag je de vele manieren van luisteren die mogelijk zijn, de heel diverse reactiewijzen en de gekende onmogelijkheid van complete inleving door anderen? Hoe je eigen identiteit niet laten samenvallen met ziekte, pijn, kwetsbaarheid op een moment dat dit scherp op de voorgrond staat? … allemaal obstakels op die weg van het durven en kunnen vorm geven aan je eigen stem en verhaal.

En verder voel ik ook iets van dat ethische, die verantwoordelijkheid om de eigen ervaringen niet besloten te houden, niet puur voor individuele verwerking te reserveren maar af en toe op een of andere manier te delen. Hoe? Dat is en blijft een zoeken…

Het zet me stil bij therapie, spreken met allerlei mensen die bij ons komen vanuit ziekte, pijn en leed. We verwachten dat ze hun stem mee hebben kennen, kunnen expliciteren en zonder meer willen delen met ons. Dit boek en mijn ervaringen hebben aan het denken gezet, me stil gezet bij lichaam, stem voelen en hebben en ervaringen al dan niet nog kunnen delen met anderen.

Het boek is nog helemaal niet uitgelezen, ik kijk uit naar de vervolg ideeën. Hiermee heb ik zelf een stapje gezet in mijn wounded story… Hopelijk inspireert dit ook anderen.

Mieke van Daele is orthopedagoog, systeemtheoretisch psychotherapeut en als staflid werkzaam bij de Interactie-Academie

Referentie:

Arthur W. Frank, The wounded storyteller, body, illness and ethics. The University of Chicago Press, Chicago and London, 2013 (second edition).