In december jongstleden overleed Nand (Ferdinand) Cuvelier, in 1971 een van de stichters van de Interactie-Academie. Nand werd 85. Hij was voordien reeds, samen met Annie Mattheeuws, als opleider in psychodrama bij de voorlopers van de Interactie-Academie betrokken.

Mijn eerste stappen binnen het toen nog in Hove gevestigde instituut zette ik in 1974, met de Basiscursus Interactie, onder leiding van Nand. Deze zesdaagse cursus werkte om verschillende redenen als een soort deeltjesversneller in mijn professionele en persoonlijke ontwikkeling. Eerst en vooral was het de eerste keer dat ik – nog niet lang afgestudeerd aan de Leuvense faculteit psychologie – kennis kon maken met een psychologisch model dat niet gegrondvest was in de studie van het individu, maar in het onderzoek van relaties.

Dat was heel verfrissend, niet alleen omwille van de nieuwe theoretische invalshoek, maar ook omwille van het didactisch model, dat voor een belangrijk deel beroep deed op praktische oefeningen, demonstraties, relationele verkenningen en rollenspelen. Ik herinner me de voor wat mij betreft ook al nieuwe stijl van Nand, veel minder academisch, maar toch erudiet; dichtbij en toch met een stevige regie; beweeglijk en raak improviserend.

Even inspirerend was de inhoudelijke benadering: weg van de focus op het individu, sterk gericht op het onderzoek van relationele dimensies. Dit gaf ademruimte, het stimuleerde tot een bredere horizon en een nieuwe, in zekere zin meer op experimenteren gerichte omgang met collega’s, verwanten, vrienden en kennissen. ‘Experimenteren’ is misschien sterk uitgedrukt, maar toch heb ik het zo ervaren, omdat deze training me aanzette tot heel andere observaties van gebeurtenissen in mijn dagelijks leven, op en buiten het werk. En zelfs tot de fantastische ervaring dat ander gedrag inderdaad ook kon leiden tot een ander verloop van inter-persoonlijke contacten.

Het model waarin Nand zich situeerde was – en dat werd later in zijn carrière steeds duidelijker – relationeel in de diadische betekenis van het woord. Met andere woorden, relaties werden bekeken als ontmoetingen (zowel plezierige als onaangename) tussen twee mensen of instanties die zich gelijk of verschillend op die relationele dimensies positioneren. Deze optiek ontleende Nand aan zijn grote inspirator, Thimothy Leary, de Amerikaanse psycholoog. Die werd later vooral bekend door zijn experimenten met en publicaties over psychedelische ervaringen (van giftige cactussen tot en met LSD).

Zijn pogingen om de relationele positionering van mensen ten opzichte van elkaar in een handzaam en overzichtelijk model te vatten maakten hem voordien reeds gekend. Zijn model werd de Roos van Leary en in de verdere verfijning en uitwerking van Nand Cuvelier de Stad van Axen.

De Roos van Leary                                  De versie van Nand Cuvelier

Nand was een harde werker; hij realiseerde in die pioniersjaren minstens 750 uren training per jaar, hij was afgevaardigde bestuurder en bedacht het bekende logo, waarin een aantal Ψ – tekens, vanuit een centrum naar buiten gericht, een cirkel vormden.

Omdat we ons toen bevonden in de beginjaren van de Interactie-Academie, was de systeemtheoretische benadering nog niet uitgekristalliseerd. Binnen een globaal inhoudelijk beleid dat richting gaf aan onderzoek van tussenmenselijke dimensies leefden verschillende modellen naast en rond elkaar: relationeel, behavioristisch en communicatietheoretisch. Deze driehoek werd gepersonaliseerd door respectievelijk Nand Cuvelier, Paulette van Oost en Annie Mattheeuws.

Niet lang na de start ontstond een ‘botsing van de giganten’. Een jong instituut, zich profilerend als vormingscentrum (en dus onderhevig aan de druk om richtinggevend, modellerend te zijn), tegelijk azend op maatschappelijk erkenning en ondersteuning via subsidies, keek aan tegen de uitdaging om een eenduidig en helder profiel te ontwikkelen. Omdat verschillende van de inhoudelijke tenoren tevens structureel in het beleid van de organisatie waren ingebed, kwamen vraagstukken rond inhoudelijke profilering meteen op de beleids- en bestuurstafels terecht.

Deze vervlechting van inhoudelijke, beleidsmatige en sociaal-culturele posities leidde – net zoals bij elke popgroep die zichzelf respecteert – tot een split. Nand Cuvelier verliet de Interactie-Academie eind 1975 en stichtte in 1976 de Relatie-Studio te Gent, waarmee hij verbonden bleef tot het einde van zijn professionele carrière. Paulette van Oost, wat meer terzijde opererend, werd hoogleraar in Gent en werkte nog enkele jaren als freelance trainer aan opleidingen mee.

Een zeer beknopte manier om het knelpunt in de jonge Interactie-Academie weer te geven vind ik in uitspraken die ik links en rechts in conversaties met de toenmalige verantwoordelijken heb opgeraapt. Elke relatie kan verbeeld worden als een brug op twee pijlers. Volgens de relationele benadering (Nand) moeten de pijlers eerst en vooral van goede kwaliteit zijn, goed voor zichzelf zorgen en zichzelf helder positioneren om de brug te kunnen dragen. Volgens de toen in Hove en later in Antwerpen dominant geworden systeemtheoretische opvatting veronderstellen en structureren de kwaliteit van pijlers en brug (verbinding) elkaar wederzijds en moet men tegelijk kijken naar de omgeving waarin zij zich situeren en de invloeden die vanuit die omgeving op hen afkomen en die zij in die omgeving bewerkstelligen.

Dit alles neemt niet weg dat Nand Cuvelier een van de drijvende krachten was in de pioniersperiode. Mee door hem kreeg de Interactie-Academie een elan dat nog lang niet uitgewerkt is.

_________________

Dany Baert is gepensioneerd klinisch psycholoog en systeemtheoretisch psychotherapeut. Tot 2014 was hij directeur van de Interactie-Academie.

Literatuur 

Cuvelier, F. (1976). De stad van Axen. Gids bij menselijke relaties. Pelckmans, 14° druk. Het boek schijnt recent in het Engels vertaald te zijn.