Kort, bondig en toch altijd méér dan wat ‘popcorn voor de geest’. Dat is het opzet van In Beeld Gebracht. In dit format wordt telkens aan een andere opleider of supervisor van de Belgische Vereniging voor Relatie – en Gezinstherapie en Systeemcounseling gevraagd om een beeldfragment te kiezen. De antwoorden op een korte reeks terugkerende vragen geven samen met het fragment vorm aan reflecties die boeien, prikkelen of ontroeren.

In deze vierde aflevering kiest Jasmina Sermijn, opleider en supervisor bij vzw Rapunzel en Euthopia, voor de trailer van de documentaire ‘Stop Filming us.’

_ _ _

Wat is de context van het fragment?

Is een Nederlandse, westerse filmmaker in staat om een ‘insider-perspectief’ te vangen van het dagdagelijkse leven in Goma-Congo? Daar gaat deze documentaire over. Een Nederlandse, blanke regisseur – die vroeger voor NGO’s werkte – wil nu als onafhankelijke filmmaker een beeld schetsen van ‘het Congo door de ogen van de Congolezen’. Om dit insider-perspectief te verkrijgen, draagt hij aan het begin van de documentaire zijn camera en microfoon over aan een Congolese cameraploeg.

Zijn doel is om als regisseur met hen samen te werken naar een filmproduct dat breekt met de stereotype beelden die door de NGO’s (‘een hulpbehoevend land en bevolking’) vaak de wereld ingestuurd worden. Al snel wordt duidelijk hoe er – ondanks het gedeelde doel en de wil tot samenwerken – een spanningsveld ontstaat tussen ‘wit’ en ‘zwart’. Ongewild sluipt er een “wij-zij” discours binnen waar niet aan te ontsnappen valt. Het proces van voortdurend negotiëren over de effecten van deze discoursen, krijgt de overhand en er ontstaan interessante discussies (bv. wat zijn de effecten van het gebruik van de woorden ‘blanke’ en ‘zwarte’, wat zijn de effecten als ‘een blanke’ een ‘zwart’ kind een koekje geeft, wat zijn de effecten van het nemen van foto’s in ‘arme’ communities, wat zijn de effecten van het feit dat een ‘blanke’ regisseur de leiding heeft over een filmproces, …) die doorspekt zijn met een koloniaal verleden.

Wat maakt dat je dit gekozen hebt?

Het trof mij om te ervaren hoe deze regisseur – ondanks zijn oprechte pogingen om gelijkwaardig samen te werken met de Congolese ploeg – er niet in slaagt om te ontsnappen aan een koloniserend spreken en denken. De docu zet in de verf hoe wij allen ongewild deel blijven uitmaken van een geschiedenis van kolonisatie, hoe niemand van ons ontsnapt aan een categoriserend denken en hoe verdomd moeilijk het is om deze ‘denkens’ te doorbreken.

De documentaire raakt in die zin aan eigen worstelingen en hindernissen die ik tegenkom in mijn werk. Zo botste ik tijdens mijn doctoraat op gelijkaardige thema’s. Ik deed onderzoek naar de effecten van psychiatrische diagnoses op identiteit. Ik ontmoette in het kader daarvan twee jaar lang een man die de diagnose schizofrenie kreeg. Ik wilde zijn levensverhaal neerschrijven vanuit zijn stem/perspectief en ik vertrok vanuit een samenwerkingsgerichte benadering waarbij ik hem als co-onderzoeker zag.

Al snel leerde ik dat ondanks deze pogingen tot gelijkwaardige samenwerking, ook wij niet konden ontsnappen aan het denken in categorieën (hij als ‘de patiënt’ & ‘onderzoeksparticipant’; ik als ‘psycholoog’ en ‘onderzoeker’). Ook daar kreeg het proces van voortdurend negotiëren de overhand en leerde ik hoe onmogelijk en paradoxaal het is om het leven van de ander vanuit een insiders perspectief te portretteren. Daarnaast raakt de docu ook aan de thema’s die ik tegenkom als ik trainingen geef in het buitenland. Eens daar besef ik telkens weer dat ik – ongeacht wat ik doe of probeer – deel uitmaak van een koloniaal verleden. Hoe je het ook draait of keert: vanuit de ogen van ‘de zwarte’, ben en blijf ik ‘een blanke’ die een verleden meedraagt van onderdrukking.

Hoe is dit fragment voor jou verbonden aan de systeemtheorie of de systeemtherapie?

Deze docu is een toonbeeld van systemisch denken op een breder, maatschappelijk niveau. De docu onderzoekt hoe dominante discoursen en intergenerationele geschiedenissen voortdurend infiltreren in de dagelijkse levens van mensen. En hoe belangrijk het is om ons hiervan bewust te zijn. Het voortdurend alert zijn voor deze discoursen en hun effecten, het voortdurend op tafel leggen van de pijnpunten en de negotiatie hierover, zie ik als een stap in de richting van maatschappelijk herstel. De documentaire is in die zin een soort van ‘social justice’ document.

Hoe inspireert het je in je praktijk als opleider of als therapeut?

Wat ik vooral meeneem is: 1) het besef dat onze maatschappelijke positionering nooit losgekoppeld kan worden van discoursen en geschiedenissen, 2) het besef dat het belangrijk is om deze geschiedenissen niet te negeren. ‘Doen alsof je hetzelfde bent’ terwijl dat niet zo is, is opnieuw een geweldpleging naar de ander. Als ik bv. een cliënt heb die in intergenerationele armoede is opgegroeid terwijl ik zelf nooit iets tekort kwam, creëert dat automatisch een verschil dat niet ontkend kan worden. Het erkennen van dat verschil en het voortdurend zoeken naar hoe hiermee om te gaan, zie ik als een belangrijke verantwoordelijkheid van mezelf als systeemtherapeut. En daar hoort natuurlijk ook de idee bij dat problemen nooit geïndividualiseerd kunnen worden, problemen ontstaan vanuit geschiedenissen en contexten.

Wie wil je graag dat het volgende fragment kiest?

Ik ben benieuwd naar de keuze van Birgit Bongaerts.