Voor zij die me nog niet kennen: Vincent, 27 jaar, klinisch orthopedagoog en psychotherapeut in opleiding. In een notendop kan ik mijn professionele takenpakket samenvatten als praten en exploreren met mensen die uitdagingen, moeilijkheden, vragen of nieuwsgierigheden ervaren, en dit met oog op het stimuleren van hun welbevinden. Bewust gebruik ik in mijn beschrijving woorden die ruimte laten voor invulling. Want dat doe ik samen met cliënten: zoeken naar hoe zij dat (willen) invullen.

Tijdens het traject waarin ik de term ‘psychotherapeut’ een deel maak van mijn identiteit, volg ik nu ook een opleiding aan de Interactie-Academie. Hier leer ik als het ware wat het inhoudt om therapeut te zijn. Een deel van die opleiding is het blok leertherapie, waarbij je aan de slag gaat met wie jij als persoon bent en hoe zich dat verhoudt ten opzichte van jouw ‘professionele ik’.

Onzekerheid opschrijven

Met andere woorden: we maken vanuit het persoonlijke de vertaalslag naar het professionele, om zo te groeien binnen dat professionele. Niet evident, wel “vree wijs” (zoals mijn Gentse roots dat zouden noemen). Binnen die leertherapie kwam bij mij het thema onzekerheid naar de voorgrond.

Initieel was het daarbij het idee om onzekerheid in mijn therapeutische gesprekken op tafel te leggen en zo te experimenteren met wat dit kan bijdragen, zowel professioneel als persoonlijk. Toen kwam die vraag: “Wil je dat misschien ook (op)schrijven?”

Ik moet eerlijk toegeven dat mijn eerste reflex was: “Hoe schrijf ik in godsnaam een blog? Kan ik dat? Wat zet ik daar dan in? Wat maakt dat mensen graag zouden lezen over mijn onzekerheden wanneer we in een maatschappij leven waar autonoom denken, standvastigheid en zekerheid net hoog in het vaandel worden gedragen? Lezen ze niet liever over mijn zekerheden en standvastigheid, want die heb ik toch ook?”

Voel je de onzekerheid al in de vragen die ik mezelf stel?

Aarzelingen, oordelen en de ervaring niet goed genoeg te zijn

Bovendien lijkt onzekerheid loodrecht op mijn functie als therapeut te staan. Veel mensen komen namelijk met het idee dat ik hen als ‘expert’ door hun eigen onzekerheden kan leiden of helpen navigeren. Vreemd om dan even te moeten inzoomen op wat mij onzeker maakt en bovendien om dat in een tekst te gieten die  door andere, vreemde – of nog erger: meer bekende – ogen gelezen kan worden. Als een kapitein die toegeeft soms zelf de weg kwijt te zijn in het uitgestrekte zeelandschap.

Ik zal er geen doekjes om winden, zet de onzekerheid gewoon eens op mijn schouder zetten en laat ze spreken. Ja, ook de expert ervaart onzekerheid. Ik zou zelfs durven zeggen dat gevoelens van onzekerheid erg belangrijk zijn in het groeiproces tot ‘expert’, ongeacht in welk vakgebied je je bevindt. Zijn we op de eerste plaats niet allemaal expert van onze interne wereld en onze eigen onzekerheden?

Wanneer ik stilsta bij mijn eigen onzekerheid, dan komt eerst het persoonlijke aspect naar de voorgrond. Ergens kan ik mijn onzekerheden wel capteren als aarzelingen, oordelen en de ervaring niet goed genoeg te zijn. Onzekerheid gaat voor mij namelijk gepaard met de bril die ik op heb wanneer ik naar mezelf kijk in de context van een specifieke situatie en aan mezelf vraag: “Hmmm, kan ik dit wel? Volsta ik wel? Is dat goed genoeg, ben ik goed genoeg?” Vragen die impliciet meedragen dat ik, op sommige momenten, naar mezelf kijk vanuit een bril van tekortschieten.

Ik denk dat mijn eerder timide ingesteldheid als kind een eerste ontmoeting was met het beestje dat we onzekerheid noemen. Je hoort volwassenen dan zeggen: “Hij is een beetje verlegen”, wanneer je je verstopt achter moeders knie. Op dat punt was ik echter niet bezig met het feit dat ik de zekerheid miste om standvastig te zeggen: “Hallo, ik ben Vincent.”

De echte confrontatie kwam pas in de puberteit – ja, die intense periode waar we allen door moeten. In dat deel van mijn leven was ik enorm bezig met wie ik was of worden wou. Op een bepaalde manier kon ik toen eigenlijk zeer veel standvastigheid en zekerheid ervaren in wie ik was. Dit vanuit een idee van take it or leave it. Ik heb en had geen nood aan ‘haters’ (yes, als 27-jarige kan ik nog relatief mee met de jongeren-lingo) en kon  dan ook wel blijven staan bij tegenwind van anderen. Daarin ervaarde ik geen onzekerheid. Want echte onzekerheid, die stopte ik weg. Misschien doe ik dat nog steeds?

Bedankt voor die blik

De zaken waar ik écht onzeker over was of ben, die zijn moeilijker om open en bloot te bespreken. Tijdens mijn tienerjaren waren dit voornamelijk zorgen omtrent mijn lichaam. Zelf ben ik kritisch en vergelijk ik me met een ideaalbeeld. Bijgevolg zal mijn lichaam nooit volledig goed genoeg zijn. Daar heb ik vrede mee (denk ik), maar niet in die mate dat ik kan rusten en niet hoef te denken over de gevolgen van de hoeveelheid eten die ik naar binnen werk… Dat nooit helemaal.

Mensen die me kennen en zien dat ik een heel normaal, sportief lichaam heb, denken vast: “Drama queen, zeveraar… Wat maak jij je nu zorgen om je lichaam?” Dit zijn helaas sociale spiegels die er mee voor zorgen dat ik die onzekerheid wegstop(te), want anderen lijken ze niet te begrijpen of onterecht te vinden.

Hier draait het om: mensen kunnen niet zo goed om met de onzekerheden van anderen. Wanneer ik het bovenstaande ergens bracht, kreeg ik erg vaak een overtuigend discours waarin de ander heel hard het omgekeerde poneert, waardoor ik mijn gedachten als niet valide beschouwde en dus verstopte. Mensen nemen je onzekerheid vaak niet au sérieux.

En dat is het nu net: mijn onzekerheden gaan niet over hoe jij naar me kijkt, ze gaan over hoe ik naar mezelf kijk. Dus bedankt voor die blik, maar ik voel me niet minder dik.

Onzekerheden zijn waardevol

En dan gaat het nog enkel over het persoonlijke. Onzekerheden brengen bij vrienden en belangrijke naasten, tot daar aan toe, maar durf maar eens onzeker te zijn over jouw professionele ik. Durf maar eens zeggen als professional: “Ik weet niet of ik dat kan”, “Ik weet nu even niet wat te doen”, “Ik weet niet of ik jou kan helpen”. Allemaal zeer menselijke gedachten of ervaringen die bijna inherent gepaard gaan met een oordeel, want wat zegt het over mij (als professional) dat ik die onzekerheid ervaar? Niets positiefs, toch?

Erg vaak ervaar ik als professional in de geestelijke gezondheidszorg vragen als: “Ga ik die persoon wel kunnen helpen?” of “Ben ik wel de meest geschikte hulpverlener voor die ander?” Bovendien word ik ook geconfronteerd met onzekerheden in relaties met collega’s. Is wat ik ga brengen relevant genoeg? Wat denken anderen over mijn bijdrage? Is dit onderbouwd genoeg? En met de huidige maatschappij in gedachten: “Is dit evidence-based genoeg?”

Alleszins kan ik stellen dat de opleiding tot psychotherapeut me uitdaagt om mijn onzekerheden meer op de voorgrond te brengen en er (misschien?) de meerwaarde van in te zien. Initieel dacht ik steeds dat ik onzekerheid best wegstop, niet laat zien. Al doende verandert mijn mening. Als ik mijn onzekerheid niet kan laten zien, waarom zouden cliënten dat dan doen? Onzekerheden zijn namelijk waardevol.

“Rare wending in uw tekst, Vincent”, zal je misschien denken. Onzekerheden maken echter inherent deel uit van het menselijke leven. Ik ben ervan overtuigd dat ze eigenlijk impliceren dat je het vooral goed wil doen, ergens naar wil streven. Is net dat niet goed genoeg?

Onzekerheden zorgen ervoor dat ik als therapeut naast mijn cliënt kan blijven staan. Ze houden me bij die persoon zodat ik niet als expert, autoritair en top-down beslis wat goed is voor een ander. Want hoe geschoold of hoe ervaren ik ook ben, ik kan niet voor een ander bepalen wat gaat helpen. Ik kan daar wel mee naar op zoek, terugvallend op de rugzak die ik opbouwde.

In die rugzak zit echter geen stafkaart die op iedereen van toepassing is. Onzekerheid als deel van mijn professioneel kompas zorgt ervoor dat ik samen met de cliënt een stafkaart opstel.

Zoeken en dobberen

Een vraag die ik me dan wel stel is: “Hoe is het voor jou als cliënt, wanneer jouw therapeut iets niet weet? Mag dat?” en “Hoe voelt het om samen te dobberen op de zee van onzekerheid?” Ik kan me inbeelden dat het voor sommigen geruststellend en erkennend is (“Zelfs mijn therapeut weet het soms niet”), maar beangstigend voor anderen (“Hoe gaan we dat hier in godsnaam oplossen?”).

Als therapeut is het niet mijn taak om die woelige wateren te gaan bedaren. Ik kan het zeeklimaat namelijk niet veranderen, al zou ik dat graag willen.

Het is wél mijn taak om een gesprek te creëren waarbij we de woelige wateren beter kunnen verdragen. Samen kijken naar hoe het is op die zee, welke gevoelens daarmee gepaard gaan en wat de ander dan wil doen. Het varen op een stormachtige zee beter begrijpen, verdragen, om zo aan een tempo van één knoop per uur te varen naar rustigere wateren. Ik zie dit als een traag proces vol menselijkheid, van zoeken en dobberen, waarbij we soms eens kopje onder gaan en samen ontdekken hoe het zilte water smaakt.

Onzekerheden zijn niet leuk. Niemand vindt het fijn om iets niet te weten of zich niet goed genoeg te voelen of te aarzelen. De grote vraag blijft echter: moeten we dat verstoppen omdat het onaangenaam is?

Neem ze serieus

Eigenlijk denk ik dat we onzekerheden net moeten vieren. Vier jouw menselijkheid. Vier dat je zoekt, vier dat je op weg bent, vier dat je het goed wil doen en vier het opnieuw wanneer de omslag naar zekerheid wel plaatsvindt, wanneer je jouw weg vond. Of net niet.

Vier in dat laatste geval dat je die zekerheid niet vindt, want dat maakt je mens. Wees bovenal mild ten opzichte van jezelf én anderen. Luister naar onzekerheden, twijfels en aarzelingen. Neem ze serieus.

Het betekent iets wanneer de ander genoeg veiligheid ervaart om een kwetsbaarheid in jouw bijzijn te laten zien. Zo draag je zorg voor elkaars onzekerheden.

“Ik twijfel er niet aan, je bent een goeie therapeut.”

 “Bedankt, ’k heb het te danken aan mijn onzekerheid.”

_____