Ik ben geen arts, laat staan epidemioloog, en denk wel eens: schoenmaker blijf bij jouw leest. Laat ik dit dan ook vooral zelf doen en me de vraag stellen: hoe kunnen we wat maatschappelijk en mondiaal gaande is, systemisch benaderen?
Waar een discours dominant wordt, raakt meerstemmigheid verdrukt. Deze systemische aanname blijkt volgens mij duidelijk uit hoe, naarmate de uitzendtijd voor een bepaald topic toeneemt, ook de publieke opinie verandert en mensen in denken en doen meegezogen worden in vertunneling.
Ik was laatst aanwezig op een panelgesprek over vrouwenrechten en rechten voor LGBTQI+-personen. Toen ik opmerkte hoe weinig mensen lijken nodig te hebben om mekaar uit te sluiten, trad een van de panelleden me bij met een wel heel interessante bemerking: zou een virus die zijn oorsprong kende of ontdekt werd in een Westerse/ blanke natie tot een even grote massahysterie leiden? Of zeggen de maatregelen die thans genomen worden ons ook iets over mondiale machtsverhoudingen en ongelijkheid?
Ik kan er niet bij wat mensen ertoe doet besluiten de Chinese wijk in Antwerpen te mijden, een etentje in een Aziatisch restaurant af te zeggen en met een grote boog om mensen met een Aziatisch uiterlijk heen te lopen. Zou hetzelfde gebeuren met Italiaanse restaurants? Want spaghetti en pizza eten we toch écht wel graag, niet?! Nu goed, deze vraag hoef ik me wellicht niet meer te stellen, want zopas werd besloten dat de horeca haar deuren moet sluiten. Iedereen gelijk voor de wet. Misschien is er dan toch geen discriminatie?
Toegegeven: ik spreek vanuit een geprivilegieerde positie. Ik ben een blanke man, dertiger en behoor niet tot een hoog-risicogroep. Althans niet voor wat deze epidemie betreft. Het had makkelijk anders kunnen zijn. Nu goed, ik heb dus niet meteen reden om voor mijn gezondheid en leven te vrezen. Misschien dat het me daarom des te meer boeit hoe een aantal mensen het moeilijk lijkt te hebben met de existentiële gegevenheden van het leven – zeker wanneer het gaat om de angst ziek te worden en/ of te sterven. Dat intussen mensen met een verhoogde kwetsbaarheid meer en meer geïsoleerd lijken te raken en hieronder kunnen lijden, dat is dan een spijtig neveneffect. Er wordt immers gehandeld voor hun welzijn; dat mogen ze niet vergeten.
Ook stel ik vast dat waar ik aanvankelijk nog vrij kon spreken, ik meer en meer op een eiland kom te staan. Heel wat mensen om me heen werden bang en volgen de opgelegde richtlijnen rigoureus. Niet dat ik per sé tegendraads wil doen hoor, maar in het eerste lenteweekend staat, eerlijk waar, een city trip naar Parijs gepland. Zoek ik het dan niet nodeloos op? Wil ik het op mijn geweten hebben anderen bij thuiskomst te infecteren? Terwijl ik nog steeds onbeslist ben over wat ik ga doen, komen verbindingen meer en meer onder druk te staan. Daartegenover luidt een wetenschappelijke visie dat nét door het vermijden van sociale contacten de verspreiding van een virus het meest efficiënt bedwongen wordt. En is het niet aan een systeemtherapeut om verschillen in visies te laten bestaan en inzet, betrokkenheid en verbondenheid op de voorgrond te trekken?
Toch knaagt het aan me hoe ik merk dat het huidige hot topic precies een geschenk uit de hemel is om de aandacht af te leiden van een continu falende regeringsformatie (al overweegt men thans een noodregering), het niet meer te hoeven hebben over hét klimaat, en vooral nog eens extra met de vinger te wijzen naar mensen van kleur – met in het bijzonder, uiteraard, verzoekers van internationale bescherming.
Hadden die Chinezen niet de vieze gewoontes gehad hun etenswaren in de blakende zon uit te stallen, openbaar te spuwen en apenhersens te eten, dan was dit alles niet gebeurd. De geschiedenis bulkt van voorbeelden hoe epidemieën groepen van mensen stigmatiseren en lijkt zich ook nu in een ander jasje te herhalen.
En bij dit alles denk ik: fascinerend toch, hoe beïnvloedingen werken? … En hoe ik er zelf niet geheel immuun voor ben.
___________
Pieter Heye is klinisch psycholoog, systeemtheoretisch psychotherapeut
* De afbeelding toont een gelukskatje of maneki neko. In tegenstelling tot de populaire ‘made in china’ gedachte is dit van Japanse oorsprong.
