Tijdens een reis door Borneo raakte ik gefascineerd door de prachtige kralenkettingen, kralenmaskers en andere voorwerpen die de verschillende Iban bevolking in Sarawak maken. Op een lokale tentoonstelling naar aanleiding van een internationaal congres over de rijke en meervoudige betekenissen van het gebruik van de kralen, kreeg ik te zien hoe kralen of kralencombinaties ervaringen, ingrijpende gebeurtenissen, bepaalde kennis en vaardigheden symboliseren. Een nieuwe wereld ging voor mij open.

Het maken van de parels in klei, glas, hout of zelfs dierenbotten, vervolgens het kleuren en zorgvuldig uitkiezen van de parels is een intensieve en betekenisvolle activiteit. Door de verschillende kralen samen te brengen in een kralenketting of -masker documenteren ze levens of bepaalde periodes in het leven. Sommige kralenkettingen fungeren als amulet en bieden bescherming bij het doorkruisen van gevaarlijk gebied. Andere worden gemaakt bij initiatierites of overgangsrituelen zoals ‘het man of vrouw worden’, huwelijksceremonies of het overlijden van een dierbaar persoon. Men schrijft de kralenkettingen ook medicinale kracht toe, bij genezing van een zware ziekte of letsel. De belangrijke versierde voorwerpen of juwelen worden van generatie op generatie doorgegeven en telkens wordt er een nieuw stukje kralenverhaal aan toegevoegd. De Iban dragen deze kettingen en maskers met grote trots.

  

(The Sarawak museum, 2010)

In diezelfde periode ontmoette ik Sara Portnoy op het congres van The Institute of Child Health in Londen. Zij gaf een workshop waarbij ze een heus kralenproject, getiteld ‘Beads of life’ kwam voorstellen. Het werd een hartelijke, inspirerende uitwisseling die tot op heden doorloopt en op 24 april 2019 uitmondt in een studiedag. Sara werkt in een Londens ziekenhuis met kinderen, jongeren en families die te maken hebben met ingrijpende ziektes. Ze weigeren vaak formele vormen van ondersteuning. Rechtstreeks praten over emoties lukt vaak moeizaam.

Dit deed haar zoeken: hoe kan je toch uitdrukking geven aan ingrijpende, soms traumatische ervaringen? Hoe kan je samen betekenisvolle momenten documenteren, zonder dat je de gevoelens van het kind of de jongere bruuskeert? In de zoektocht van het team om toch steun te bieden in de ervaringen van deze kinderen en hun gezin, kwam het kralenproject ‘Beads of life’ tot stand. Kinderen, jongeren en intussen ook volwassenen worden aangemoedigd om een veelheid aan verhalen te vertellen in plaats van ‘vastgezet’ te worden in één verhaal van trauma of verlies en deze rijkdom aan verhalen in kralen onder te brengen.

Na onze eerste ontmoeting inspireerde het kralen rijgen mij bij de begeleiding van Vicky. Vicky (16 jaar) was, nadat ze in een loverboycircuit was beland, door de jeugdrechter geplaatst in een gesloten voorziening. Ze kreeg de kans om twee maanden in een gastgezin in Kroatië te werken en logeren. Na deze moeilijke maar geslaagde maanden kwam ze op gesprek om een aantal zaken in haar leven op een rijtje te zetten. We namen het werkproject uitgebreid onder de loep en voor elke betekenisvolle gebeurtenis, ontmoeting, gedachte, … koos ze een kraal.

De avond voor haar vertrek naar Kroatië kon ze niet slapen; de twijfel sloop opnieuw binnen. Twee tegenstrijdige stemmen hielden haar wakker. De één trachtte haar te overhalen te blijven en zei dat het een ‘stom’ idee was om te vertrekken. De andere stem beloofde dat daarna alles beter zou zijn! Dit ‘twijfelen’ werd de start van onze ketting. Ze koos een zwarte en witte bol om het heen en weer slingeren aan te geven. Tegen de ochtend had ze tegen zichzelf gezegd: ‘Komaan, word volwassen!’. Ze was opgestaan en had haar rugzak genomen. Dit speciale moment werd vastgelegd in een grote, rode, veelhoekige parel. Hij kreeg de naam ‘op weg naar de nieuwe toekomst’.

Toen ik vroeg hoe het op de luchthaven en het vliegtuig verlopen was, kreeg ik een verhaal over een klein meisje dat haar aan haar zus deed denken. Het meisje was bang bij het instappen en had gehuild. Vicky had naar haar gelachen en grappige gezichten getrokken zoals ze vroeger bij haar eigen zus deed. De vaardigheid ‘anderen troosten’ werd een bloemetjesparel… Stap voor stap regen zowel moeilijke als dierbare koestermomenten zich aan elkaar. De ketting hangt nu aan haar rugzak als amulet waar ze ten allen tijde naar terug kan grijpen.

Kralen rijgen is een creatieve manier om uiting te geven aan benadeling en inzet. Het helpt om gebeurtenissen en gevoelens te differentiëren en in een tijdsdimensie te plaatsen. Deze werkwijze laat toe om aan omstanders (ouders, familieleden, hulpverleners, leerkrachten, vrienden) iets te communiceren over ervaringen en gevoelens. Het is tegelijk een getuigenis van inspanningen, vaardigheden, krachten en betrokkenheid (Vermeire, 2010).

Door de verschillende verhalen en hun betekenissen in kralen onder te brengen en deze kralen aan een ketting te rijgen, krijgen we een gematerialiseerde roman met een rijkdom aan gebeurtenissen, ontmoetingen, moeilijkheden, onverwachtse wendingen en unieke uitkomsten (Portnoy, Girling, & Fredman, 2016). Als we de complexiteit een plek willen geven, moeten we ook in het rijgen van kralen ruimte maken voor de verscheidenheid en veelvuldigheid in verhalen van cliënten. We proberen tijdens het proces van probleemverzadigde, gestolde verhalen naar rijke, meer coherente verhalen te gaan (Vermeire & Van Hennik, 2017).

Ik illustreer dit proces aan de hand van een tweede voorbeeld. Victor is een jongen van 11 jaar. Hij onderging een ingrijpende operatie waarna hij drie maanden aan het ziekenhuisbed gekluisterd was. Het was een zeer pijnlijke en traumatische ervaring. Samen brengen we het hele proces in kaart en wat hij wel en niet wil meenemen. Ik schrijf hem de volgende brief naar aanleiding van onze eerdere samenwerking.

Dag Victor,

De operaties waren achter de rug!!!

Het was een lange, pijnlijke weg geweest met een heel pakket aan ervaringen en gebeurtenissen, maar ook waar je je dapper staande wist te houden! We besloten samen om deze verschillende stukjes als kralen aan een ketting te rijgen en goed te bewaren in een doosje ‘verleden tijd’.

Elke kraal staat voor een belangrijk moment, een steunend persoon, een specifieke plek, een belangrijke waarde … Zowel leuke als lastige dingen, maar ook de speciale vaardigheden en kennis die jij verzameld hebt om te blijven doorgaan en de moed niet te verliezen!

Ik zal alle kralen eventjes één voor één overlopen :

1. De zenuwachtigheid: deze kraal vertelt hoe zenuwachtig je was toen je naar het ziekenhuis vertrok. Zeker net voor de operatie. Je wist niet wat je allemaal te wachten stond!
2. De stank van het verdovingsmiddel: rotte eieren! Je wou geen spuit, dus de verdoving ging met een masker. Mama en papa brachten jou naar het ziekenhuis: zij waren met hun gedachten heel de tijd bij jou en jij eigenlijk ook bij hen. Je bedacht dat de ‘zenuwachtigheid’ waarschijnlijk ook bij hen op bezoek was.
3. Het wakker worden: eventjes kijken en weer in slaap vallen. Je had de operatie doorstaan zonder schreeuwen, zonder wenen of zonder gedoe! Je had de zenuwachtigheid ingehouden. Je kreeg een dapperheidsdiploma.
4. Jouw kamer in de kinderafdeling. Het is een speciale plek geworden. Je hebt vanuit je bed alle hoekjes en kantjes bekeken!
5. Deze kraal staat voor de iPad. Het verdreef de verveling. Maar het zorgde ook voor ‘verslaving’ :-). Gamen was je favoriete bezigheid: Minecraft, Clash of Clans, voetbal Fifa 14. Ik was ongelofelijk onder de indruk van het ziekenhuis dat je gebouwd hebt op Minecraft. Daarnaast vervormde je foto’s: ware kunstwerkjes! Dit waren spannende en creatieve momenten.
6. Tekenen was een goede uitlaatklep. Vooral ‘luchtmonsters’ waren je specialiteit.
7. De dokter kreeg ook een kraal. Dokter Steenbeke was lief en grappig. Hij kon jou aan het lachen brengen. Hij vond het waarschijnlijk ook fijn om bij jou langs te komen, want je had steeds een grapje paraat!
8. De kinesisten: zij spraken je moed in, hielpen jou om door te zetten en waren heel vriendelijk.

….

De pijn, de taartjes van oma, de vriend in de taalklas, het misverstand en de ontgoocheling, allemaal kregen ze hun plekje in de kralenketting.

Op deze wijze kan het documenteren met kralen verhalen tijdelijk en lokaal bundelen en tegelijk een tastbare getuigenis zijn van ervaringen, zonder alles vast te leggen. Zoals Bruner (1993) verwijst naar een goede roman, die ook niet alles prijs geeft maar ruimte laat en een zekere onbepaaldheid voor de lezer laat bestaan, zodat deze in dialoog kan met de vele facetten waarbij telkens weer nieuwe betekenissen kunnen gecreëerd worden.

_____________

 

Sabine Vermeire is psycholoog, systeemtheoretisch en narratief psychotherapeut en werkt als staflid bij de Interactie-Academie.

Literatuur

• Portnoy, S., Girling, I., & Fredman, G. (2016). Supporting young people living with cancer to tell stories in ways that make them stronger: The Beads of Life approach. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 21, 255-267.
• Bruner, J. (1993). Acts of meaning. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• The Sarawak Museum (2010). Journal, Borneo International Beads Conference 2010. Kuching: Crafthub Sdn. BhD.
• Vermeire, S. (2010). Het ziekenhuiskonijn, Peter Rabbit en vele anderen. Systeemtheoretisch Bulletin 28(1), 191-200.
• Vermeire, S. & van Hennik, R. (2017). Narratieve brieven en documenten: een rijkdom aan mogelijkheden. In S. Vermeire & J. Sermijn, Wegen naar her-binding. Narratieve, collaboratieve en dialogische praktijken, 26 – 39. Antwerpen: Interactie-Academie.